ಗಾಂಧೀಜಿ ನಾಯಕತ್ವ: ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಸಂಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಮಂತರು-ಸಾಮಾನ್ಯರ ಒಗ್ಗೂಡಿಸಿದ ಚಾಣಾಕ್ಷ ನಡೆ

ಭಾರತದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಸಂಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಮಹಾತ್ಮ ಗಾಂಧಿಯವರ ಪಾತ್ರವು ವಿಶಿಷ್ಟವಾದುದು, ಏಕೆಂದರೆ ಅವರು ಕೇವಲ ಒಬ್ಬ ರಾಜಕಾರಣಿ ಅಥವಾ ರಣತಂತ್ರಜ್ಞರಾಗಿರಲಿಲ್ಲ, ಅಥವಾ ಕೇವಲ ಒಬ್ಬ ಸಂತನಂತಹ ವ್ಯಕ್ತಿಯೂ ಆಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಅವರ ರಾಜಕೀಯ ವಿಧಾನವು ಗಣ್ಯರಿಗೆ ಮತ್ತು ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಿಗೆ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ರೀತಿಗಳಲ್ಲಿ ಅರ್ಥವಾಗುವ ಮತ್ತು ಅವರನ್ನು ಸೆಳೆಯುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು.

ಗಾಂಧೀಜಿಗಿಂತ ಮೊದಲು, ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಆಡಳಿತದ ವಿರುದ್ಧ ಭಾರತದ ಪ್ರತಿರೋಧವು ವಿಭಜಿತವಾಗಿ ಮತ್ತು ಚದುರಿಹೋಗಿತ್ತು. ಗಣ್ಯರ ಅಸಮಾಧಾನವು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ವ್ಯಕ್ತವಾಗುತ್ತಿದ್ದರೂ ಅದಕ್ಕೆ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರ ಬೆಂಬಲವಿರಲಿಲ್ಲ. ರೈತರ ದಂಗೆಗಳು ತೀವ್ರವಾಗಿದ್ದರೂ ಭೌಗೋಳಿಕವಾಗಿ ಸೀಮಿತವಾಗಿದ್ದವು. ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಸರ್ಕಾರವು ಒಂದನ್ನು ಸುಲಭವಾಗಿ ಹತ್ತಿಕ್ಕಬಲ್ಲದು ಮತ್ತು ಇನ್ನೊಂದನ್ನು ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸಬಲ್ಲದು.

ಸಾಂಕೇತಿಕ ದ್ವಂದ್ವ

ಗಾಂಧಿಯವರ ಸ್ವಂತಿಕೆ ಈ ವಿಭಜನೆಗಳನ್ನು ಒಂದು ಸೇತುವೆಯ ಮೂಲಕ ಜೋಡಿಸುವುದರಲ್ಲಿತ್ತು. ಇದನ್ನು ವಿದ್ವಾಂಸರು 'ಸಾಂಕೇತಿಕ ದ್ವಂದ್ವ' (semiotic dualism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಅಂದರೆ, ಗಣ್ಯರು ಮತ್ತು ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಿಗೆ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ರೀತಿಗಳಲ್ಲಿ ಅರ್ಥವಾಗುವ ಮತ್ತು ಅವರನ್ನು ಸೆಳೆಯುವ ರಾಜಕೀಯ ವಿಧಾನ.

ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಗಾಂಧಿಯವರ ಮೊದಲ ಪ್ರಯೋಗವಾದ 1917ರ ಚಂಪಾರಣ್ ಸತ್ಯಾಗ್ರಹವು ಈ ಸಂಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಉತ್ತಮ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿದೆ. ಚಂಪಾರಣ್ ಬಿಟ್ಟು ಹೋಗುವಂತೆ ಮ್ಯಾಜಿಸ್ಟ್ರೇಟ್ ನೀಡಿದ ಆದೇಶವನ್ನು ಗಾಂಧೀಜಿ ಧಿಕ್ಕರಿಸಿದ್ದು, ರೈತರ ಪಾಲಿಗೆ ಅವರನ್ನು ದಬ್ಬಾಳಿಕೆಯ ವಿರುದ್ಧ ನಿಂತ ನೈತಿಕ ನೇತಾರನನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿತು. ಆದರೆ ಗಣ್ಯರ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ, ಗಾಂಧೀಜಿ ಕಾನೂನು ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ, ದಾಖಲೆ ಮತ್ತು ಮಾತುಕತೆಗಳ ಮೇಲೆ ಅವಲಂಬಿತರಾಗಿದ್ದು, ಅವರನ್ನು ಅರಾಜಕ ದಂಗೆಯನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಿದ ಒಬ್ಬ ರಣತಂತ್ರಜ್ಞನಾಗಿ ತೋರಿಸಿತು.

ರೈತರ ಸಂಕಟವನ್ನು ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸುವ ಈ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆಗೆ ಏಕಕಾಲದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಧ್ವನಿಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತನಾಡಲು ಅವಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತು.

ಚಾಣಾಕ್ಷ ರಣತಂತ್ರಜ್ಞ, ಸಂತನಂತಹ ವ್ಯಕ್ತಿ

ಒಂದು ಹಂತದಲ್ಲಿ, ಗಾಂಧೀಜಿ ಆಧುನಿಕ ಬುದ್ಧಿಜೀವಿಗಳಿಗೆ ಒಬ್ಬ ಚಾಣಾಕ್ಷ ರಣತಂತ್ರಜ್ಞನಾಗಿ ಕಂಡರು. 1922ರಲ್ಲಿ ಅವರ ಮೇಲಾದ ವಿಚಾರಣೆ ಇದಕ್ಕೆ ಉತ್ತಮ ಉದಾಹರಣೆ. ಅವರು ದೇಶದ್ರೋಹದ ಆರೋಪವನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡರು, ಆದರೆ ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಕಾನೂನಿನ ನೈತಿಕ ನ್ಯಾಯಸಮ್ಮತತೆಯನ್ನೇ ಪ್ರಶ್ನಿಸುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ತಪ್ಪನ್ನು ನಿರೂಪಿಸಿದರು.

ಶಿಕ್ಷಿತ ಭಾರತೀಯರಿಗೆ, ಅವರು ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಆಳವಾಗಿ ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಂಡು, ಅದರ ಕಾನೂನು ತರ್ಕವನ್ನೇ ಅದರ ವಿರುದ್ಧ ತಿರುಗಿಸಿದ ವಕೀಲರಾಗಿ ಕಂಡರು. ಇದರಿಂದ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು ಶಿಕ್ಷೆ ಮತ್ತು ಸಂಯಮದ ನಡುವೆ ದ್ವಂದ್ವಕ್ಕೆ ಸಿಲುಕಿದರು. ಅವರ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ತರ್ಕಬದ್ಧ ಲೆಕ್ಕಾಚಾರ, ತಂತ್ರಗಳು ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಕುಶಲತೆಯ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ನೋಡಬಹುದಾಗಿತ್ತು.

ಮತ್ತೊಂದು ಹಂತದಲ್ಲಿ, ಗಾಂಧೀಜಿ ಸಾಮಾನ್ಯ ರೈತರು ಮತ್ತು ಅನಕ್ಷರಸ್ಥ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಿಗೆ ತಮ್ಮ ಪ್ರತಿರೋಧದಲ್ಲಿ ಬಹುತೇಕ ಪವಾಡ ಸದೃಶವಾದ, ಸಂತನಂತಹ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿ ಕಂಡರು. ಗ್ರಾಮೀಣ ಕಲ್ಪನೆಯಲ್ಲಿ, ಸರ್ಕಾರವು ಸಾಮಾನ್ಯರಿಂದ ಪ್ರಶ್ನಿಸಲಾಗದ ಒಂದು ದೂರದ, ದಬ್ಬಾಳಿಕೆಯ ಶಕ್ತಿಯಾಗಿತ್ತು. ರೈತರಿಗೆ, ಗಾಂಧೀಜಿ ದುರ್ಬಲರ ನೋವನ್ನು ತಾವೇ ಹೊತ್ತುಕೊಂಡ ಮಹಾತ್ಮರಾದರು. ಅವರು ಉಪವಾಸ ಮಾಡಿದರು, ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದರು, ಸರಳವಾದ ಖಾದಿ ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿದರು ಮತ್ತು ತ್ಯಾಗ ಹಾಗೂ ವಿಮೋಚನೆಯ ಹಳೆಯ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಶಬ್ದಕೋಶವನ್ನು ಸಾಕಾರಗೊಳಿಸಿದರು.

ಗಾಂಧೀಜಿಯವರ ಈ ದ್ವಂದ್ವ ಗ್ರಹಿಕೆಯೇ ಅವರ ದೊಡ್ಡ ಸಾಧನೆಯಾಗಿತ್ತು. ಅವರ ವಿಶೇಷತೆಯು ಕೇವಲ ಅಹಿಂಸೆಯನ್ನು ಬೋಧಿಸುವುದರಲ್ಲಿರಲಿಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಎರಡು ವಿಭಿನ್ನ ವರ್ಗದ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರಿಗೆ ಅರ್ಥವಾಗುವಂತಹ ರಾಜಕೀಯವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸುವುದರಲ್ಲಿತ್ತು.

ದ್ವಿಮುಖ ಸಂವಹನ

ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಅಧಿಕಾರಿಗಳಿಗೆ ಅವರು ಕಾನೂನಿನ ಮಿತಿಯೊಳಗೆ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಸಂಘಟಿಸಿದ ಚಾಣಾಕ್ಷ ರಣತಂತ್ರಜ್ಞರಾಗಿದ್ದರು. ರೈತರಿಗೆ, ಅವರು ತ್ಯಾಗ ಮತ್ತು ವಿಮೋಚನೆಯನ್ನು ಸಾಕಾರಗೊಳಿಸಿದ ಮಹಾತ್ಮರಾಗಿದ್ದರು.

ಒಂದೇ ಕ್ರಿಯೆಯು ವಿಭಿನ್ನ ಅರ್ಥಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಬಲ್ಲದು: 1930ರಲ್ಲಿ ಉಪ್ಪಿನ ಕಾನೂನನ್ನು ಮುರಿದಿದ್ದು ಲಂಡನ್‌ನ 'ದಿ ಟೈಮ್ಸ್' ಪತ್ರಿಕೆಯಿಂದ ದೇಶದ್ರೋಹ ಎಂದು ಖಂಡಿಸಲ್ಪಟ್ಟರೆ, ಭೋಜ್‌ಪುರಿ ಜಾನಪದ ಗೀತೆಗಳಲ್ಲಿ ಅದನ್ನು ಪವಿತ್ರ ಪವಾಡವೆಂದು ಆಚರಿಸಲಾಯಿತು.

ಉಪ್ಪಿನ ಸತ್ಯಾಗ್ರಹವೇ ಈ ದ್ವಿಮುಖ ಸಂವಹನಕ್ಕೆ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿದೆ. ಗಣ್ಯರಿಗೆ, ಇದು ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಏಕಸ್ವಾಮ್ಯದ ವಿರುದ್ಧ ರಾಜಕೀಯ ಮುಷ್ಕರವಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿತು. ಆದರೆ ಹಳ್ಳಿಗರಿಗೆ, ಇದು ಒಂದು ವಿನಮ್ರ ವಸ್ತುವನ್ನು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿದ ಪವಿತ್ರ ಕಾರ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಅದೇ ರೀತಿ, ಉಪವಾಸವು ಶಿಕ್ಷಿತ ಭಾರತೀಯರಿಗೆ ರಾಜಕೀಯ ಒತ್ತಡವಾಗಿ ಕಂಡರೆ, ಸಾಮಾನ್ಯ ಹಿಂದೂಗಳು ಮತ್ತು ಜೈನರಿಗೆ ಇದು ತಪಸ್ಸು ಮತ್ತು ಶುದ್ಧೀಕರಣದ ದೀರ್ಘ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಅನುರಣಿಸಿತು.

ದ್ವಿಭಾಷಿಕ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆ

ಕಾನೂನು, ಸುಧಾರಣೆ, ಅಥವಾ ಆರ್ಥಿಕ ಪ್ರಗತಿಯ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಮಾತನಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಇತರ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ನಾಯಕರಂತಲ್ಲದೆ, ಗಾಂಧೀಜಿ ಪ್ರಜ್ಞಾಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ಮೌನ, ಉಪವಾಸ, ನೂಲುವುದು, ಪ್ರಾರ್ಥನೆ ಸರಳತೆಯಂತಹ ವಿಶಾಲವಾದ ಸಾಂಕೇತಿಕ ಸಂವಹನವನ್ನು ಬಳಸಿದರು. ಇವುಗಳು ಕೇವಲ ಖಾಲಿ ಆಚರಣೆಗಳಾಗಿರಲಿಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಭಾಷಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ವಿಭಜನೆಗಳನ್ನು ಮೀರಿ ಸಂವಹನ ನಡೆಸುವ ರಾಜಕೀಯ ಸಂಕೇತಗಳಾಗಿದ್ದವು.

ಜೊತೆಗೆ, ಗಾಂಧೀಜಿ 'ದ್ವಿಭಾಷಿಕ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆ'ಯನ್ನು (diglossia nationalism) ಬೆಳೆಸಿದರು. ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಚಳುವಳಿಯು ಎರಡು ವಿಭಿನ್ನ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿತು: ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಸರ್ಕಾರದ ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಿತ ಗಣ್ಯರ ಭಾಷೆಯಾದ ಇಂಗ್ಲಿಷ್, ಹಾಗೂ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರ ದೈನಂದಿನ ಜೀವನದ ಅನುರಣನಗಳನ್ನು ಹೊತ್ತ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಭಾಷೆಗಳು. ಈ ದ್ವಿಭಾಷಿಕತೆಯು ವಿವಿಧ ಪ್ರಾಂತ್ಯಗಳ ಗಣ್ಯರಿಗೆ ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಮೈತ್ರಿಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸಲು ಅನುವು ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತು.

ಎರಡು ಜಗತ್ತುಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಿದ ಮಾಧ್ಯಮ

ಚರಕ, ಆಡು, ಅಥವಾ ಹಿಡಿ ಉಪ್ಪು ಇವುಗಳು ಕೇವಲ ಅಮೂರ್ತ ಘೋಷಣೆಗಳಾಗಿರಲಿಲ್ಲ; ಅವು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಅರ್ಥದಿಂದ ತುಂಬಿದ, ಚಿರಪರಿಚಿತ ವಸ್ತುಗಳಾಗಿದ್ದವು. ಗಣ್ಯರಿಗೆ, ಈ ವಸ್ತುಗಳು ಸಂಕೀರ್ಣ ರಾಜಕೀಯ ವಿಮರ್ಶೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿರೋಧದ ಸರಳ ಸಂಕೇತಗಳಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿದವು. ಹಳ್ಳಿಗರಿಗೆ, ಅವು ದೈನಂದಿನ ಜೀವನವನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಹೋರಾಟದ ಸ್ಥಳವನ್ನಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿ, ಸಾಮಾನ್ಯವಾದುದನ್ನು ಪವಿತ್ರಗೊಳಿಸಿದವು.

ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತವಾಗಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ, ಗಾಂಧೀಜಿ ಭಾರತದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಸಂಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ವಿಶಿಷ್ಟರಾಗಿದ್ದರು. ಏಕೆಂದರೆ ಅವರು ಕೇವಲ ಒಬ್ಬ ರಾಜಕಾರಣಿ ಅಥವಾ ರಣತಂತ್ರಜ್ಞರಾಗಿರಲಿಲ್ಲ, ಅಥವಾ ಕೇವಲ ಸಂತನಂತಹ ವ್ಯಕ್ತಿಯೂ ಆಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಅವರು ಆಧುನಿಕ ತಂತ್ರಜ್ಞ ಮತ್ತು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ವಿಮೋಚಕ ಎರಡೂ ಆಗಿದ್ದರು, ಗಣ್ಯರು ಮತ್ತು ಜನಸಾಮಾನ್ಯರನ್ನು ಒಂದೇ ವಿಶಾಲವಾದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಚಳುವಳಿಯೊಳಗೆ ಒಗ್ಗೂಡಿಸಲು ಸಮರ್ಥರಾಗಿದ್ದರು.